Kuzey Afrika’nın ilim merkezi: Tunus Zeytuna Camii

Zeytune Camisi’nde yüzyıllara dayanan ‘ilim halkaları’

Tunus’taki ünlü Zeytune Camisi, okunan siyer ve hadis kitaplarıyla yüzyıllara dayanan ilim halkaları geleneğini sürdürüyor.

TUNUS – HAMDİ YILDIZ

Kuzey Afrika’daki en önemli İslami ilim merkezlerinden biri olan Tunus‘taki Zeytune Camisi, Buhari, Müslim ve Kadı İyaz’ın Şifa eserinin okutulduğu derslerle, Hazreti Muhammed’in hayatına dair bilgileri aktarma geleneğini yüzyıllardır sürdürüyor.

Başkent Tunus’un en eski yerleşim bölgelerinden birinde, zeytinliklerin bulunduğu bir tepede kurulduğu için “Zeytune” adı verilen tarihi cami, dünyadaki ilk üniversitelerden biri kabul ediliyor.

Başkent Tunus’ta çarşıların ortasında yer alır ve şehrin büyük camisi olmasından dolayı Câmiu’l-kebîr (Tunus Ulucamii) adıyla da anılır.

İlk defa Emevî valilerinden Hassân b. Nu‘mân’ın 80’de (699) tesis ettiği yapıyı İbnü’l-Habhâb 114-116 (732-734) yıllarında yenilemiştir. Daha sonra Abbâsî Halifesi Müstaîn-Billâh’ın emriyle Ağlebîler’den II. Ziyâdetullah tarafından genişletilerek yenilenen cami, Fâtımî halifelerinden Azîz-Billâh zamanında 381-385 (991-995) yılları arasında mihrap önü kubbesi ve avludaki revakları ile tekrar inşa edilip bezenmiştir.

Tunus’ta idareyi elinde bulunduran hükümdarların camiye olan ilgisi devam etmiş, Horasânîler hânedanı zamanında caminin doğu ve kuzey kapıları yenilenmiştir. Kitâbelere göre doğudaki kapıyı Abdurrahman b. Muhammed İbnü’l-Fakīh Mahriz 457’de (1065), kuzey cephesinin ortasındaki kapıyı da 474’te (1082) Şeyh Ebû Muhammed Abdülhak b. Abdülazîz b. Horasan açtırmış, Hafsîler zamanında 648 (1250) yılında Müstansır-Billâh avlunun doğusuna bir çeşme ilâve ettirmiştir. 716’da (1316) yine Hafsîler’den Ebû Yahyâ Zekeriyyâ’nın tamir ettirdiği camide, 822’de (1419) avlunun minare yönündeki revaklarda Ebû Fâris Abdülazîz el-Mütevekkil bir kütüphane kurmuştur. Caminin güneydoğu köşesinde Hafsîler’den Ebû Amr Osman da 854’te (1450) kütüphane yaptırmıştır.

Zeytûne Camii’ne olan ilgi Türk döneminde de sürmüş, ilk olarak 991 (1583) yılında mihrap ve minberin süslemeleri yenilenmiştir. Bunun üzerindeki kitâbeye göre 1084’te (1673-74) cami imamı Tâcülârifîn Osmâniyye’l-Karşî tarafından mihrap önü kubbesi yenilenmiş, aynı tarihte caminin doğu cephesini saran bir revak eklenmiştir. Daha sonra Hammûde Paşa minareyi tamir ettirmiş ve şerefesini ahşap korkuluklarla çevirtmiştir. Murad Bey, üzerinde 1084 (1673-74) tarihli bir kitâbe bulunan Kur’an dolabının süslemelerini yeniletmiştir. Mihrabın solundaki imam odası, giriş kapısı üzerinde yer alan kitâbesine göre 1211 (1797) yılında Vekîlü’l-hâc Ali Bû Hacle tarafından tamir edilmiştir. 1834 ve 1896 yıllarında minare önemli bir onarım geçirerek bugünkü görünümünü kazanmıştır.

Caminin Şifa Kapısı girişinde, üç Zeytune şeyhi tarafından verilen derslerde Buhari, Müslim ve Kadı İyaz’ın Şifa adlı kitabı okutuluyor.

Buhurdanlıklardan yükselen kokular, şeyhlerin giydikleri Zeytune alimlerine özel cübbe ve sarıklar, siyer ve hadis kitaplarının okutulduğu ortama ayrı bir hava katarken, dersler hep bir ağızdan yüksek sesle okunan fatiha ve getirilen salavatlarla son buluyor.

“Tunus’ta Müslümanlar Şifa kitabını çok mübarek sayar”

Zeytune Camisi Şeyhi Hişam bin Mahmud, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Zeytune’de yüzyıllara dayanan ilim halkaları geleneği hakkında bilgiler verdi.

Okudukları kitaplarla gençlere Hazreti Muhammed’in hayatını öğretmeye çalıştıklarını belirten Mahmud, şunları söyledi:

“Zeytune Camisi’nde yüzyıllardır devam eden ders halkaları geleneği hala sürüyor. Zeytune Camisi’nin üç şeyhi, Kamil Saade, Cafer Şerif ve ben, pazartesi ve salı günleri öğle ile ikindi namazları arasında caminin Şifa Kapısı’nda Buhari, Müslim ve Kadı İyaz’ın Şifa adlı kitabını okuyoruz. Şifa dersleri özellikle üç aylarda başlıyor ve ramazana hazırlık anlamı taşıyor. Tunus’ta Müslümanlar Şifa kitabını çok mübarek sayar ve peygamber efendimizin hayatını bu kitaptan öğrenmeye çalışır.”

Kuzey Afrika’nın ilim merkezi

Zeytune Camisi’nin bölgedeki en önemli ilim merkezlerinden biri olduğunu belirten Mahmud;

“Burası üst düzey İslami ilimlerin öğretildiği bir yerdi. Cezayir’den çok sayıda öğrenci gelir, buralarda ilim tahsil ederdi. Bunlardan biri de Abdulhamid bin Badis‘tir. Cezayir’deki Fransa sömürgesi döneminde burada İslami ilimlerde eğitimini tamamlayan Badis, daha sonra bu geleneği oralara taşımıştır.” dedi.

Geçmişte, civar bölgelerdeki eğitim merkezlerinde okuyan öğrencilerin, en son Zeytune’ye gelip burada İslam anayasa hukuku, fıkıh, hadis gibi dersleri aldıktan sonra mezun olduklarını anlatan Mahmud, 1958’de çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu‘yla Zeytune Camisi mezunlarının çalışma alanlarının sınırlandırıldığını ifade etti.

Kaynak:AA