UZAKDOĞUDA SAHABE DÖNEMİNDE YAPILAN CAMİİ
Hindistan Yarımadası'ndaki en eski caminin kalıntılarının 1986 yılında Bangladeş'te keşfedildiğini çoğumuz bilmeyiz.
Bangladeş'in bilinen en eski camisi, Lalmonirhat upazila'nın Panchagram birliği altında Ramdas Mouza'da bulunuyor. Yerel olarak Harano Mescidi (Kayıp Cami) olarak bilinir, Lalmonirhat kasabasının yaklaşık 14 km güneydoğusunda ve Rangpur-Kurigram karayolu üzerindeki Barobari kapısından sadece 2 km uzaklıktadır. 'Kayıp Camii'nin kalıntıları şimdi yerinde yeni bir caminin içinde korunuyor.
Caminin yapım süresi hakkında pek çok fikir ayrılığı olsa da, uzmanlar caminin Bangladeş'in ve Güney Asya'nın en eski camisi olduğuna inanıyor. Caminin çevresi 1987 yılında kısmen kazılmıştır. Yöre halkı caminin büyük minare kalıntılarını ve diğer yapılarını bulmuştur.
Biri Kalema Taiyeba ve Arapça yazılmış 69 yılı (Hicri) dahil olmak üzere bazı levhalarda yazıtlar vardı. Böylece, bu kitabeye göre cami, H. 69 veya MS 690 yılında inşa edilmiştir. Plak şimdi Rangpur'daki Tajhat Müzesi'nde korunmaktadır.
Antik tuğla örnekleri incelenmek üzere uzmanlara gönderildi. Mevcut bilgilere dayanarak, tarihçiler ve araştırmacılar, AH 69'da Bangladeş'teki ilk Müslüman toplulukla birlikte Sahabe-i Kiram tarafından inşa edilen Hint Yarımadası'nın en eski camisi olduğu sonucuna varmışlardır.
Araştırmacılar, caminin Çin'in Guangdong eyaletindeki Guangzhou (Kanton) kentindeki Huaisheng Camii'nden 61 yıl sonra inşa edildiğini de ortaya çıkardı. 8 AH (MS 629) yılında inşa edilen cami, Guangta Camii (Işık Kulesi Camii) olarak da bilinir. Bu gibi erken dönem camileri sahabelerin çok erken dönemde deniz yoluyla uzak mesafelere ulaşabildiklerinin kanıtıdır. Çin'deki Işık Kuleli Camii olarak adlandırılması ise gemicilikte öenmli bir fonksiyonu olan deniz fenerlerinin aynı zamanda minare olarak kullanmasına işaret etmektedir.
'Kayıp Cami' uzun zaman önce toprak altında kaldı. Bölge daha önce yerel olarak 'eski zamanlardan kalma bir camiyi içeren derin bir orman' anlamına gelen "Mosder Ara" olarak biliniyordu. Yöre halkına göre zaman içinde muhtemelen bir deprem nedeniyle büyük bir 'sheora' ağacının altında bir höyük gelişmiştir. Daha sonra, tüm alan yoğun bir ormana dönüştü.
Bu arada, İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri Lalmonirhat havaalanını inşa etmeye başladığında yüzlerce köylü topraklarından tahliye edildi. Havalimanı sahasından tahliye edilen aileler, yeniden yerleşim için Mosder Ara yakınlarındaki bölgelere gitti. Ormanlık alan yavaş yavaş onlar için ev inşa etmek için temizlendi.
Caminin kalıntıları ilk olarak 1986 yılında araziyi ekilebilir hale getirmek için ormanın temizlenmesi sırasında keşfedilmiştir. Daha sonra, arkeolojik sitenin araştırılması, bunun Güney Asya'daki en eski cami olduğunu kanıtladı.
Kaynaklar:
https://m.theindependentbd.com/magazine/details/139441/Harano-Masjid-
http://bangladeshunlocked.blogspot.com/2011/02/701-ce-one-of-oldest-mosques-in-world.html
https://www.thedailystar.net/news/ruins-of-a-lost-mosque-2